November, 2024, Teheran. Een vrouw loopt door een drukke straat, gekleed in niets meer dan ondergoed. Haar vurige blik trotseert de blikken van verbaasde voorbijgangers. Sommigen fluisteren, anderen kijken weg. Binnen een uur wordt ze gearresteerd. Staatsmedia noemen haar “psychisch instabiel”. 

Januari, 2025. Een jonge vrouw wordt aangesproken door een clericus vanwege haar onjuiste hijab. Zonder te aarzelen loopt ze naar hem toe, trekt zijn tulband van zijn hoofd en gebruikt deze spottend om haar eigen haar te bedekken. Ook zij wordt gearresteerd en door staatsmedia afgedaan als “psychisch instabiel” – een bekende tactiek om verzet belachelijk te maken en in diskrediet te brengen.

Hun protesten, hoe klein ook, zijn geen uitzonderingen. Het is onderdeel van een bredere beweging die al sinds de Islamitische Revolutie in 1979 voortduurt. 

Wat begon als een strijd tegen de verplichte hijab, is uitgegroeid tot een nationale en internationale oproep tot vrijheid, gelijkheid en waardigheid. In 2025 lijkt Iran opnieuw een kantelpunt te bereiken, met een combinatie van interne economische crises, toenemende repressie en de groeiende kracht van een jonge, vastberaden generatie. Volgens Hadi Ghaemi van het Center for Human Rights in Iran: “Wat we zien is geen geïsoleerd fenomeen, maar een deel van een bredere revolutie die de fundamenten van de Islamitische Republiek uitdaagt.”

Decennia van verzet

De strijd van vrouwen in Iran voor vrijheid en gelijkheid is al decennia verweven met het bredere maatschappelijke verzet. Iedere periode bracht haar eigen vormen van rebellie voort.

In 1979, tijdens de Islamitische Revolutie, protesteerden tienduizenden vrouwen tegen de invoering van de hijab plicht. Op Internationale Vrouwendag lieten zij een krachtig signaal horen: ze zouden hun rechten niet zonder strijd opgeven. Ondanks de brute onderdrukking werden deze demonstraties een blijvende inspiratiebron voor latere generaties.

De jaren 80 en 90 stonden in het teken van stille vormen van verzet. Vrouwen vonden manieren om de controle van het regime subtiel te ondermijnen. Van kleurrijke kleding tot poëzie en literatuur vol verborgen boodschappen – het waren symbolen van een ongebroken wil.

Vanaf de jaren 2000 zagen we de opkomst van bewegingen die vrouwenrechten centraal stelden. Campagnes zoals Stop Stoning Forever en One Million Signatures streefden naar wetswijzigingen en gaven vrouwen een stem in de juridische arena. Sociale media versterkten deze inspanningen. Platforms zoals Facebook en Instagram maakten het mogelijk om beelden en verhalen te delen van vrouwen die tegen de hijabplicht ingingen.

In 2022 bereikte de strijd een hoogtepunt na de dood van Mahsa Amini door de moraalpolitie. Onder de slogan Woman, Life, Freedom verenigden Iraniërs zich in een massaal protest dat klassen, etniciteit en religie oversteeg.

De nieuwe Hijabwet

Op 13 december 2024 neemt het parlement de strengste hijabwet in de geschiedenis aan. Deze wet draait niet alleen om kledingvoorschriften, maar probeert totale controle over vrouwen af te dwingen. Met gezichtsherkenningstechnologie, meldsystemen en zware straffen wil het regime iedere vorm van verzet in de kiem smoren. Amnesty International waarschuwt dat de wet niet alleen de rechten van vrouwen verder ondermijnt, maar zelfs de doodstraf mogelijk maakt voor verzet tegen de verplichte hijab.

In de praktijk betekent deze wet: camera’s op straat en in winkelcentra die overtredingen automatisch signaleren; werkgevers die worden verplicht om werknemers te controleren (een enkele zichtbare haarlok kan leiden tot ontslag); bedrijven die overtreders in dienst houden hangen hoge boetes boven het hoofd; meisjes met een ‘onjuiste’ hijab worden op scholen en universiteiten geweigerd, waardoor ze hun opleiding niet kunnen afronden.

Daarnaast worden burgers actief aangespoord om overtreders aan te geven via anonieme meldsystemen. Een vrouw die zonder juiste hijab boodschappen doet, kan door iemand worden gefilmd en via een app worden aangegeven. Zelfs het aanspreken of lastigvallen van vrouwen wordt aangemoedigd, onder het mom van religieuze verplichtingen. Tegelijkertijd riskeren zij die vrouwen proberen te beschermen tegen intimidatie, zelf gevangenisstraffen of hoge boetes. Autoriteiten en burgerwachten die vrouwen mishandelen, blijven daarentegen ongestraft.

Artikel 37 van de wet maakt het strafbaar om beelden te delen met buitenlandse organisaties, wat kan leiden tot gevangenisstraffen van tien jaar en boetes van 12.000 dollar. Als deze acties worden bestempeld als ‘corruptie op aarde’, kan zelfs de doodstraf volgen.

Hoewel de wet bedoeld is om verzet te breken, lijkt ze een averechts effect te hebben. Socioloog Kian Tajbakhsh stelt: “Hoe harder het regime probeert de controle te behouden, hoe meer ze de woede en vastberadenheid van de bevolking aanwakkeren.”

Controle uit angst

De nieuwe hijabwet van december 2024 lijkt op het eerste gezicht een sign of power – een overtreffende aanscherping van controle over vrouwen en hun gedrag. In werkelijkheid komt deze wet voort uit een gevoel van zwakte binnen het regime. Het Iraanse leiderschap voelt de grond wegzakken, bang dat de groeiende onvrede onder de bevolking zich zal vertalen in collectieve actie tegen hun controle.

Het regime probeert met deze wet verdeeldheid te zaaien onder het volk. Ze proberen vrouwen tegen vrouwen en mannen tegen mannen op te zetten en elke vorm van verzet in de kiem te smoren. Toch lijkt dit averechts te werken. ‘Wat de recente protesten in Iran zo bijzonder maakt, is de ongekende solidariteit die het heeft voortgebracht’, zegt mensenrechtenactivist Marjan Seighali, ‘Vrouwen met en zonder hoofddoek lopen naast elkaar. Dat is een krachtige ontwikkeling, want het gaat om de keuzevrijheid. Vrouwen moeten vrij zijn om zelf te beslissen of ze een hoofddoek willen dragen’.

Groeiende solidariteit

Deze solidariteit, waarbij religieuze en seculiere vrouwen zij aan zij staan, is een directe weerlegging van de strategie van het regime. In plaats van verdeeldheid, versterkt de repressie juist de eenheid van het volk. Samen vechten zij niet alleen tegen de hijabwet, maar tegen het hele systeem van controle en onderdrukking dat de kern vormt van de Islamitische Republiek. “De protesten gaan niet meer alleen over de hijab”, zegt Seighali, “maar over een samenleving die geen perspectief meer biedt. Het is een strijd tegen een systeem dat iedereen onderdrukt.”

Het heeft een nieuwe generatie Iraniërs gemobiliseerd die de controle van het regime niet langer accepteren. Mannen spelen ook een steeds grotere rol in deze beweging. Veel jonge mannen sluiten zich aan bij de demonstraties, niet alleen uit solidariteit met vrouwen, maar ook omdat zij dezelfde frustraties delen. Volgens socioloog Kian Tajbakhsh weerspiegelt het vrouwenverzet een bredere onvrede met het systeem: “Deze protesten zijn niet meer alleen vrouwenkwesties. Ze zijn het platform geworden voor iedereen die verandering eist.”

Buitenlandbeleid

Terwijl miljoenen Iraniërs dagelijks worstelen met torenhoge inflatie, werkloosheid en armoede, blijft het regime miljarden spenderen aan het ondersteunen van zijn zogenaamde “as van verzet” – een netwerk van bondgenoten en milities in de regio, zoals Hamas, Hezbollah, Syrië, de Houthi’s en pro-Iraanse milities in Irak. Voor veel Iraniërs is deze prioriteit van het regime een bron van immense frustratie.

Volgens historicus Arash Azizi heeft deze verzwakking van regionale allianties een directe impact op de stabiliteit van het regime: “Met het uiteenvallen van de as van verzet heeft Teheran minder manieren om de aandacht af te leiden van interne problemen. Dit maakt de protesten in Iran veel gevaarlijker voor de overleving van het regime.”

Een veelzeggende slogan, geroepen tijdens protesten, luidt: “Our dollars are in Lebanon, our soul is in prison”. Het weerspiegelt de groeiende kloof tussen het volk en het regime. Terwijl het regime zijn regionale invloed probeert te behouden door buitenlandse groeperingen te financieren, voelt de bevolking zich gevangen in een situatie waarin de economie instort en basisbehoeften onbetaalbaar worden. Wat eens werd gepresenteerd als een bron van nationale trots – het “as van verzet” – is nu een symbool van de nalatigheid en corruptie van het regime.

2025

2025 lijkt een cruciaal jaar te worden waarin interne onrust, economische wanhoop en geopolitieke isolatie een explosieve situatie creëren. Hoewel het regime voorlopig standhoudt, is de vraag niet langer of, maar wanneer het regime zal barsten onder de druk.

22 oktober 2022, Berlijn. Te midden van 100.000 mensen klinkt de leus “Zan, Zendegi, Azadi” – “Woman, Life, Freedom”. Toen mijn moeder die dag in Berlijn met tranen in haar ogen de leus riep, keek ze me aan met een blik die ik niet snel vergeet. “Ze kunnen proberen wat ze willen”, zei ze, “maar Iraanse vrouwen zullen nooit zwijgen.”

Eindredactie door Daisy Hagendoorn

Dit artikel werd geschreven door

Bekijk profiel

Aryan Ghanizadeh

Redacteur Identiteit

Aryan Ghanizadeh (1995, hij/hem) is een dichter en spoken word artiest die leeft voor taal. Als redacteur bij Red Pers is hij gefascineerd door de snelheid van nieuws en de subtiele dans tussen actualiteit en realiteit. Bewegend op dat snijvlak van sociaal-maatschappelijke urgentie en taal, bericht hij over heldere en verbindende verhalen.

>