Eindeloos TikToks of Instagram Reels kijken; veel jongeren zijn er helemaal klaar mee. Ze willen minder gebruik maken van sociale media, maar zijn niet opgewassen tegen de verslavende algoritmes. Verschillende schermtijdbeperkende apps zouden ze daarbij moeten helpen. Op de ene app kan je tijdslimieten instellen, op de andere moet je een puzzel oplossen voor je sociale media-apps kan openen en weer anderen vragen een toegangscode. Elke app werkt anders, maar ze hebben allemaal één doel: jou van je telefoon afhouden. Werken deze apps? En zo ja, hoe werken ze?

Bewuster sociale mediagebruik

Steeds meer mensen zijn zich bewust van de negatieve effecten die sociale media kunnen hebben: volgens NOS vinden 6,9 miljoen Nederlanders dat sociale media een bedreiging vormen voor de mentale gezondheid. Hoewel sociale media niet op iedereen een negatief effect hebben, blijkt uit onderzoek van het Trimbos instituut wel dat sociale mediagebruik gerelateerd is aan angst, depressieve gevoelens en stress. Niet voor niets werd in Engeland vorig jaar ‘brain rot’ verkozen als woord van het jaar. Oxford University Press definieert dit als ‘de achteruitgang van je mentale of intellectuele toestand door de overconsumptie van (online) inhoud die als triviaal of onverschillig wordt gezien’. De afgelopen jaren is het aantal jongeren dat dagelijks sociale media gebruikt opgelopen naar 87 procent. Maar er lijkt er nu een keerpunt gekomen te zijn: zestig procent van de jongeren vindt namelijk dat ze te veel op hun telefoon zitten, vertelt ontwikkelingspsycholoog Wouter van den Bos. “Als je het jongeren vraagt, geven ze zelf al aan meer tijd op sociale media te zitten dan ze eigenlijk willen.”

Eén van deze jongeren is Karlijn Jansen (23). In een poging het eindeloze scrollen op Instagram Reels te stoppen installeerde ze een app om haar te helpen haar schermtijd te beperken. Deze app laat haar een ademhalingsoefening doen voordat ze Instagram kan openen. Het instellen van een vertraging voordat een app geopend kan worden is een veelgebruikte methode om sociale mediagebruik terug te dringen. “Het idee is dat je een bewustere keuze maakt. Je moet even nadenken of je echt op Instagram wilt,” licht Van den Bos toe. Deze vertraging voorkomt dat je automatisch sociale media-apps opent, zonder dat je het eigenlijk echt wilt.

‘We denken dat we veel meer controle hebben over ons sociale mediagebruik dan dat we daadwerkelijk hebben’

Technische barrières

Een soortgelijke functie heeft Scott Harvey, CEO van ScreenZen, in zijn app gebouwd. Waar drie jaar geleden zijn app nog maar duizend gebruikers had, heeft het tegenwoordig 200.000 dagelijkse gebruikers. Hij hoopt dat de app mensen helpt om bewuster om te gaan met sociale media. “We denken dat we veel meer controle hebben over ons sociale mediagebruik dan dat we daadwerkelijk hebben.” Toen veel van zijn sociale contacten door de coronapandemie tijdelijk wegvielen, vond hij zichzelf veel terug op zijn telefoon. In een poging aan de verslavende algoritmes te ontsnappen, legde hij zijn telefoon weg. Eerst op de kast, toen in een andere ruimte en uiteindelijk in de auto in de garage. Alles om ervoor te zorgen dat het gebruik van sociale media zoveel mogelijk moeite kost. Met zijn app heeft hij een technische in plaats van fysieke barrière tegen sociale media gecreëerd.

Wanneer je ScreenZen gebruikt, moet je namelijk niet alleen wachten tot sociale media openen; ook kan je apps maar een beperkt aantal keer voor een beperkte tijd per dag gebruiken. Zo kan Harvey zelf maar vijf keer per dag voor één minuut op LinkedIn. Door de vijf minuten over de dag heen te verdelen kiest hij bewuster wanneer hij op LinkedIn gaat: “Het is alsof je een doos chocolade krijgt. Als je dit bij je ontbijt allemaal opeet, wil je halverwege de dag een nieuwe doos. Wanneer je af en toe een chocolaatje neemt, heb je aan één doos genoeg.”

Verslaafd aan ‘beloningen’

Om gebruikers te motiveren zich te blijven houden aan de ingestelde limieten, kunnen ze een streak opbouwen. Ga je over de limiet heen, dan ben je ook je streak kwijt. Waar apps als Snapchat en Duolingo deze psychologische truc gebruiken om mensen op hun telefoon te houden, wordt het nu dus gebruikt om mensen van hun telefoon af te krijgen. Dit is een erg effectieve methode omdat mensen een natuurlijke aversie hebben tegen verlies, legt Van den Bos uit: “Het voelt echt alsof je wat hebt. Het is minder moeite om dit te blijven behouden dan om het helemaal opnieuw op te moeten bouwen. Daarnaast is het een manier om je progressie te kunnen visualiseren. Het laat zien dat je heel goed bezig bent om iets niet te doen.”

‘Het gaat niet om hoe lang je op sociale media zit, maar wat je daar doet’

Schermtijdbeperkende apps kunnen dus erg effectief zijn. Toch ziet Van den Bos het niet als de oplossing tegen de negatieve effecten van sociale media. “Het gaat niet om hoe lang je op sociale media zit, maar wat je daar doet.” De negatieve effecten die sociale media met zich mee brengen, worden volgens hem namelijk veroorzaakt door de inhoud van de media en niet door de duur van het gebruik: “Sociale media zijn als een gokmachine. Je krijgt beloningen, zoals leuke filmpjes, maar deze krijg je niet allemaal in één keer te zien. Ze worden afgewisseld met minder leuke video’s. Je blijft dan langer kijken, in de hoop weer een leuk filmpje tegen te komen.” Volgens Van den Bos moeten deze verslavende elementen verboden worden om de negatieve effecten van sociale media tegen te gaan. Niet iedereen is het daar mee eens. Karlijn ziet juist de voordelen van het algoritme: “Ik denk ook dat het er ook voor zorgt dat wat je ziet, je leuk vindt. Dat je niet dingen voorgeschoteld krijgt die je niet nice vindt.”

Zoeken naar balans

Als sociale media zoveel negatieve effecten hebben, waarom stoppen mensen er dan niet helemaal mee? Simpel, sociale media kunnen namelijk ook erg leuk zijn, zo zeggen alle geïnterviewden. Sociale media dienen als sociaal netwerk, creatieve inspiratiebron of gewoon als vorm van entertainment. Door er helemaal mee te stoppen, loop je ook de leuke dingen mis die sociale media te bieden hebben. Schermtijdbeperkende apps zouden je moeten helpen om wel te kunnen genieten van de leuke aspecten van sociale media, zonder de controle erover kwijt te raken.

Bij Karlijn is dit inmiddels gelukt, zij is blij met haar sociale mediagebruik. Ze blijft op de hoogte van haar vrienden en vindt recepten voor het avondeten, maar is niet meer urenlang aan het scrollen. Dit ging echter niet zonder slag of stoot. De ademhalingsapp bleek niet helemaal haar ding: “Ik ging alsnog op Instagram, ik moest er alleen iets langer voor wachten.” Daarom heeft ze nu haar oud-huisgenoot om hulp gevraagd. Ze kan maximaal een kwartier per dag op Instagram. Wil ze langer, dan moet ze een code invoeren die alleen haar oud-huisgenoot weet. Ze moet hem dus een berichtje sturen voor ze langer op Instagram kan. Die drempel is hoog genoeg om haar van Instagram af te houden: “Dat zou ik wel echt sneu van mezelf vinden, dan denk ik: langer op Instagram is eigenlijk niet nodig.”

Eindredactie door Madelief Wapenaar

Steun Red Pers

Je las dit artikel gratis, maar dat betekent niet dat het Red Pers niets heeft gekost. Wij bieden jonge, aspirerende journalisten een podium én begeleiding. Dat kunnen we nog beter met jouw steun. Die steun komt met twee voor de prijs van één, want onze sponsor matcht jouw donatie. Geef jij ons vijf euro? Dan ontvangen wij een tientje.

Dit artikel werd geschreven door

Bekijk profiel

Esther Broenink

Esther Broenink (2000, zij/haar) is na het afronden van haar studie psychologie, gestart met de master journalistiek in Groningen. Als redacteur sport en gezondheid combineert ze haar passie voor sport met haar interesse in de journalistiek. Ze schrijft graag stukken die verder gaan dan de uitslag van de wedstrijd en zoekt naar de verhalen achter het scorebord.