Vrijwel alle politieke leiders in Europa, zowel links als rechts, zijn het erover eens: Europa moet zelfstandiger gaan opereren in de wereld. Sinds Donald Trump opnieuw is verkozen tot president van de Verenigde Staten, heeft hij laten weten dat Europese regeringsleiders niet langer kunnen schuilen achter Amerikaanse veiligheidsgaranties.

Zelfredzaamheid

Door de nieuwe drang naar militaire zelfstandigheid staat Europese samenwerking weer helemaal op de politieke agenda. De Europese lidstaten zijn, op Hongarije na, akkoord over een groot plan om gezamenlijk 800 miljard euro te investeren in defensie. Een deel daarvan zal zelfs worden gefinancierd vanuit gezamenlijke schulden, terwijl eerder fel verzet was tegen deze zogeheten ‘eurobonds’. Wantrouwen tegenover de Verenigde Staten lijkt dus een rol te spelen in de intensivering van de Europese defensiesamenwerking.

Hoewel de Amerikaanse minister van Defensie Pete Hegseth onlangs aangaf dat de VS volledig zijn gecommitteerd aan de NAVO, heerst er onder veel EU-leiders toch wantrouwen. Dit wantrouwen zorgt er dus voor dat in Europa veel de nadruk komt te liggen op zelfredzaamheid. Maar het besef dat Europese landen autonoom moeten kunnen handelen, is al langer de aanjager voor samenwerking geweest. Zo ook bij het tot stand komen van een gemeenschappelijk monetair beleid.

Bretton Woods

Op monetair gebied is duidelijk te zien hoe crises er door de jaren heen voor hebben gezorgd dat er meer samenwerking kwam. In 1944 kwamen vertegenwoordigers van 44 landen bijeen in de Amerikaanse nederzetting Bretton Woods voor de United Nations Monetary and Financial Conference. Het onderwerp van gesprek was de mondiale monetaire structuur na de Tweede Wereldoorlog. De landen werden het eens over een systeem waarin alle munten gekoppeld zijn aan de dollar, die dan weer gekoppeld is aan goud. Dit heet het Bretton Woods-systeem. Je kon in die tijd voor 35 dollar 1 ounce (ongeveer 31 gram) goud krijgen. De wisselkoersen waren helemaal vastgelegd, wat moest zorgen voor een betrouwbaar monetair stelsel zonder wisselingen. 

Dit functioneerde redelijk voor een tijdje, totdat in de jaren zestig langzaam de klad erin kwam. De dollar kon niet worden gedevalueerd, terwijl de munt voor de VS zelf te duur was geworden; Amerikaanse producten waren te duur waardoor het moeilijker werd om te exporteren. Daarnaast had de rest van de wereld dollars nodig, en de VS moesten daarom wel meer importeren dan exporteren. Dit resulteerde op den duur in problemen omdat de industrie van het land niet meer competitief was en er constant meer geld nodig was om dure oorlogen en een verzorgingsstaat te bekostigen.

Europees Monetair Systeem

De VS liet in het begin van de jaren zeventig de goudstandaard los. Daardoor was de dollar niet meer zo betrouwbaar als eerst en klapte het Bretton Woods-stelsel in elkaar. Volgens economisch historicus Peter Rodenburg ontstond er een besef dat de lidstaten van de Europese gemeenschap het gezamenlijk verder moesten aanpakken: “De stemming was niet zo anti-Amerika als nu, maar er was wel duidelijk een gemeenschappelijk besef. De andere landen in de Europese gemeenschap waren ook de belangrijkste handelspartners van Nederland, 70% van de handel was met deze landen.”

Vervolgens werd in 1979 het Europees Monetair Systeem (EMS) ingesteld. Het was een belangrijke stap in de Europese samenwerking. In het EMS zouden de verschillende munten gekoppeld worden aan de sterke Duitse mark, in plaats van aan goud. De Duitse Centrale Bank bepaalde sterk wat voor vervolgstappen de andere centrale banken moesten nemen. Volgens Rodenburg was het in Nederland zo dat de toenmalige president van De Nederlandsche Bank, Wim Duisenberg, ‘meneer 5 minuten’ werd genoemd omdat hij altijd snel beslissingen van de Duitse Centrale Bank overnam. 

Monetaire integratie

Solidariteit speelde ook een belangrijke rol in het systeem, want de wisselkoersen mochten niet te veel uit elkaar lopen. Er was wel een bandbreedte, maar die was beperkt. Als bijvoorbeeld de Italiaanse munt te goedkoop dreigde te worden, was het de taak van de andere landen om deze weer op te kopen. Alhoewel het EMS uiteindelijk in de jaren negentig ook onder druk kwam te staan door een ernstige valutacrisis, was het wel een belangrijke stap in de monetaire integratie.

Volgens Rodenburg kan je naast het EMS ook de totstandkoming van de Europese interne markt zien als een crisisreactie. Toenmalig voorzitter van de Europese commissie, Jacques Delors, kwam in de jaren tachtig met het plan voor een Europese interne markt om de economie aan te zwengelen. Bij zo’n interne markt is er vrijheid voor kapitaal, personeel, goederen en diensten, en zijn er geen binnengrenzen.

Aangezien de jaren tachtig een tijd van crisis waren, werd de crisis gebruikt voor het zetten van verdere stappen in het integratieproces. Volgens Rodenburg zijn crises altijd al een katalysator geweest voor verdere Europese integratie: “Het is absoluut een proces dat gedreven wordt door crises. Lidstaten willen geen verdere integratie, want dat is niet populair onder de kiezers. Maar ondertussen zijn ze omsingeld door boze haaien zoals Trump.”

Hoewel het wantrouwen jegens de VS nu wel erg groot is, heeft drang tot onafhankelijkheid in crisissfeer in het verleden al vaker gezorgd voor verdere Europese integratie. Dus blijken de huidige ontwikkelingen op defensie minder historisch dan ze op het eerste gezicht lijken. 

Eindredactie door Maria van Riel

Dit artikel werd geschreven door

Bekijk profiel

Adam Krid

Redacteur Economie

Adam Krid(2002, hij/hem) is student geschiedenis aan de Universiteit Utrecht, en heeft naast een fascinatie voor Ajax ook een fascinatie voor economische geschiedenis en economie. Als economieredacteur probeert hij economische gebeurtenissen en situaties in een historisch perspectief te plaatsen, of juist te kijken naar de dingen die normaliter onder de radar verdwijnen.

>