Twee weken geleden publiceerde het CBS de jaarlijkse leefstijlmonitor en wat blijkt: het aantal Nederlanders met overwicht is de afgelopen tien jaar gelijk gebleven en het aantal obesitaspatiënten is zelfs toegenomen. Het lijkt er dus op dat het Nationaal Preventieakkoord wat betreft overgewicht niet gehaald zal worden. Ondertussen rijzen de zorgkosten door inflatie, vergrijzing en personeelstekort de pan uit. Jonas pleit daarom voor een andere aanpak: meer focus op preventie. Slechts 4% van het totale gezondheidsbudget wordt aan preventie, zoals baarmoederhalsuitstrijkjes of gezondheidsbevorderende campagnes, besteed. “Preventie is hier nooit echt prioriteit geweest,” aldus Jonas.

Preventie op een

Jonas organiseert samen met zijn collega’s sinds 2014 studiereizen en stages voor artsen, verpleegkundigen en geneeskundestudenten naar Cuba. Ondanks de economische problemen is de levensverwachting bij geboorte daar namelijk bijna net zo hoog als in Nederland en is deze een stuk hoger dan in andere ontwikkelingslanden. Volgens Jonas kan Nederland veel leren van het Cubaanse gezondheidssysteem. “Er is eigenlijk maar een reden die de hoge levensverwachting in Cuba verklaart: preventie wordt op een gezet,” vertelt hij. “In Nederland ga je naar de dokter als je ziek bent; in Cuba zorgen de artsen ervoor dat mensen gezond blijven.” Tijdens de studiereizen komen zorgverleners in aanraking met de sterke kanten van het Cubaanse gezondheidssysteem, met als doel deze preventieve aanpak mee te nemen naar Nederland.

‘Nederland is eigenlijk een ontwikkelingsland als het gaat om preventieve gezondheidszorg’

In Cuba is de zorg gratis en is voorlichting over gezondheid overal in verweven. Op de markt in de hoofdstad Havana staan borden met de vitaminewaarden die in groenten en fruit zitten en als je naar de bioscoop gaat, krijg je een voorlichtingsfilmpje te zien over hoe je aids kan voorkomen. Jonas pleit voor een wat meer Cubaanse aanpak in Nederland, waarbij de focus ligt op het verbeteren van de gezondheid in plaats van het genezen van ziekten. “Als je risicofactoren zoals overgewicht, hoge bloeddruk en roken preventief gaat aanpakken, scheelt dat tienduizenden doden per jaar,” legt hij uit. Daarnaast bespaart deze aanpak op lange termijn ook veel geld. In Nederland besteden we per persoon gemiddeld 6000 euro per jaar aan gezondheidszorg; in Cuba is dat omgerekend de helft. “Nederland is eigenlijk een ontwikkelingsland als het gaat om preventieve gezondheidszorg,” aldus Jonas. 

Cubaanse aanpak

Jonas vertelt over opvallende preventieve aspecten van het Cubaanse gezondheidssysteem. Zo komen huisartsen minstens eens per jaar bij alle families thuis en praten dan een tot anderhalf uur over levensstijl. De huiartsen kijken onder andere naar gewicht, voedingspatroon en tabaks- en alcoholgebruik, en zoeken naar verbeteringen. Dokters en verpleegkundigen benaderen de mensen actief, in plaats van te wachten tot mensen ziek zijn.  

“In Nederland heeft preventie vaak een betutteld imago,” vertelt Jonas. In Cuba wordt preventie als iets leuks ervaren. “Op je zestigste verjaardag komt er iemand aan de deur om je te vragen of je lid wilt worden van de ouderenkring: de circulo de abuelos.” Deze groep biedt sociale steun en organiseert activiteiten, zoals Tai Chi in het park. Het is een manier om eenzaamheid tegen te gaan en samen fit te blijven.

‘In Nederland heeft preventie vaak een betutteld imago’

Daarnaast houdt een wijkepidemioloog in de gaten wat er in zijn wijk speelt. Deze persoon kijkt naar de gezondheidsgegevens, analyseert patronen en maakt eens per jaar een plan van aanpak voor de wijk. “Als er een sterke toename in heupfracturen is, onderzoekt de wijkepidemioloog de oorzaak. Stel dat er ouderen in bepaalde straten struikelen over losliggende stoeptegels, dan worden de straten gemaakt,” legt Jonas uit. Door dit kleinschalige feedbacksysteem kunnen problemen tijdig worden gesignaleerd en opgelost.

Leren van Cuba

Een paar jaar geleden is Jonas samen met thuiszorgorganisatie Buurtzorg Nederland in enkele wijken een proefproject gestart naar het Cubaanse model. In verschillende wijken gingen wijkverpleegkundigen actief naar buurtbewoners toe. Sommigen deden dit via hun eigen netwerk. Anderen gingen met een bloeddrukmeter in de supermarkt zitten. Terwijl ze iemands bloeddruk maten, nodigden ze mensen uit voor een ouderengroep, waarin de ouderen zelf thema’s konden aandragen: van het bereiden van gezonde maaltijden tot het verlagen van hun bloeddruk. Het op wijkniveau ingrijpen werpt zijn vruchten af en zorgverzekeraars hebben er miljoenen voor vrijgesteld om dit project op andere plaatsen in Nederland van de grond te tillen. 

Tijdens Jonas’ tijd als huisarts liet hij wijkverpleegkundigen naar alle zestigplussers in zijn praktijk gaan voor een gesprek en bloedonderzoek. In een bepaald verzorgingstehuis bleken veel bewoners een vitamine B12-tekort te hebben. Jonas sprak met het personeel en de chef over mogelijke oorzaken. Wat bleek? Veel bewoners aten hun eten niet op en dit werd niet gesignaleerd door het personeel. Dit is een voorbeeld van hoe je als arts essentiële gezondheidsproblemen kunt signaleren door dichter bij de mensen te staan.

Tot slot benadrukt Jonas dat in Nederland de verantwoordelijkheid voor een gezonde levensstijl te vaak bij het individu wordt gelegd. “Supermarktproducten zitten vol met zout en suiker, omdat fabrikanten inspelen op onze oerhersenen, om zoveel mogelijk te verkopen.” Voor mensen met dagelijkse stress, door bijvoorbeeld een zware baan of financiële zorgen, wordt gezond leven alleen maar lastiger. In Cuba is er minder ruimte voor marktwerking, waardoor commercie minder de overhand neemt. Opnieuw lijkt preventie de sleutel tot succes te zijn.

Eindredactie door Tibbe Jonker

Dit artikel werd geschreven door

Bekijk profiel

Yael Koster

Yael Koster (2003, zij/haar) studeert Politicologie aan de Universiteit van Amsterdam. Met veel reiservaring en een uitwisseling naar Mexico-Stad in op zak, is ze actief bij Red Pers als redacteur buitenland. Daarnaast behandelt ze het onderwerp seks en intimiteit, dat volgens haar meer aandacht verdient en minder taboe moet zijn in de media.

>