Bookfluencers op verschillende sociale media platforms maken lezen weer ‘cool’. BookTok (TikTok), Bookstagram (Instagram) en BookTube (YouTube) zijn razend populair. De boeken van Colleen Hoover, Sarah J. Maas en Taylor Jenkins Reid hebben een groot deel van hun succes te danken aan de stijgende populariteit van BookTok. Where the Crawdads sing van Delia Owens werd zelfs het bestverkochte boek van 2022.

Van de Nederlandse jongeren (12 tot 25 jaar) haalt op dit moment 42% lees- en boekentips van digitale bookish platforms (subgemeenschappen op populaire platforms die zich bezighouden met boeken en lezen), waaronder BookTok. Naast het daadwerkelijk lezen van boeken wordt veel tijd besteed aan het esthetisch presenteren van boekencontent. Deze online lezersgemeenschappen lijken er meer dan alle andere leesinitiatieven in te slagen om jongeren weer aan het lezen te krijgen.

Online lezersgemeenschappen

Semmy Claassen (24), promovendus aan de Universiteit Utrecht, doet op dit moment onderzoek naar online jongerenleesculturen. Ze onderzoekt de kansen van digitale bookish platforms voor het voortgezet literatuuronderwijs in Nederlandstalige regio’s. Op 20 november organiseerde zij een symposium waarbij onderzoekers, docenten, jongeren én bookfluencers met elkaar in gesprek gingen.

Volgens de promovendus is een bookish platform inmiddels een achterhaalde term. Zij spreekt liever van online lezersgemeenschappen: “Ik zocht eigenlijk naar een overkoepelende term voor de gebruikers van BookTok, BookStagram en BookTube. Inmiddels zijn er ook al WhatsAppgroepen over boeken en is er op Discord van alles opgezet. Zo kwam ik bij de term ‘online lezersgemeenschappen’, omdat je vaak hoort dat op deze platformen het gemeenschapsgevoel centraal staat.” De focus ligt volgens de promovendus niet alleen op de activiteit van lezen, maar ook op het verzamelen van speciale edities en dit online mooi presenteren.

Het feit dat BookTok voor en door jongeren is, verklaart het grote succes

De online lezersgemeenschappen worden op alle sociale media platforms steeds groter. “Ik weet niet precies waarom de gemeenschappen nog steeds groeien,” vertelt Claassen. “Onderzoekers geven aan dat ze zijn ontstaan door een samenloop van omstandigheden, waarbij corona een grote rol heeft gespeeld.” Mensen zochten dingen om hun tijd mee door te brengen. Sociale media speelden al een grote rol in het leven van jongeren, dus dat was voor hen een mooi medium om iets op te creëren. Claassen voegt toe dat Booktok groot is geworden door jongeren zelf: “Het feit dat BookTok voor en door jongeren is, verklaart het grote succes.”

Supertof om te lezen

Terwijl er door vrijwel elke grote Nederlandse krant gesproken wordt over een leescrisis, lijken de online lezersgemeenschappen volgens Claassen een positieve invloed te hebben op de leesuren van jongeren: “Positief lijkt me in ieder geval dat zij uit zichzelf gaan ontdekken dat lezen leuk is. Er zijn veel mensen die weer plezier hebben in lezen. Daarnaast zijn er mensen die lezen misschien nooit leuk hebben gevonden, maar door BookTok enthousiast zijn geworden. Of mensen die vroeger lazen, dat kwijt zijn geraakt en het nu weer terugvinden.”

Hier voegt de promovendus aan toe dat het imago van lezen ook aan het veranderen is. Vroeger was het ‘echt niet cool als je las’, maar op de verschillende sociale mediaplatformen komen mensen er nu voor uit dat ze een lezer zijn. “Je ziet dat mensen online het imago claimen dat het supertof is om een lezer te zijn. Je bent onderdeel van een gemeenschap die allemaal leuke dingen onderneemt.”

BookTok in het onderwijs

De positieve geluiden van leerlingen rondom BookTok zijn een van de redenen dat Engels docent Leontes Henriquez (29) BookTok inzet tijdens zijn lessen. Hij laat leerlingen in plaats van een traditioneel boekverslag een TikTok maken over het boek dat ze hebben gelezen. “Ik geloof zelf niet in boekverslagen. Ze komen altijd van het internet en het is super veel nakijkwerk,” vertelt Henriquez. “Leerlingen vinden het saai en nemen het niet serieus. Ik doe eigenlijk alles wat ik kan om boekverslagen te vermijden. Het inzetten van BookTok leek me een leuke, laagdrempelige manier waarop leerlingen kunnen laten zien wat ze van een gelezen boek vinden.”

Op deze manier speelt de docent in op de leefwereld van de leerlingen én kan hij ook digitale vaardigheden bij zijn les betrekken. De kennis die de leerlingen hierover opdoen, kunnen ze gebruiken tijdens het maken van hun eigen video’s. Centraal daarbij staat de vraag: hoe zorg je ervoor dat mensen naar je BookTok-video blijven kijken? Zo laat Henriquez leerlingen ook direct reflecteren op de mechanismen die binnen TikTok een verslavende rol spelen.

Ik doe eigenlijk alles wat ik kan om boekverslagen te vermijden

Over het inzetten van BookTok in het onderwijs is Claassen nog terughoudend: “BookTok is iets wat jongeren zelf hebben opgebouwd en ik zou het zelf wel spannend vinden wat er gebeurt als er een volwassene tussenkomt. Daarom zou ik niet gelijk zeggen dat BookTok overal op school ingezet moet worden.” In haar onderzoek wil de promovendus kijken welke succesfactoren ze binnen de online lezersgemeenschappen kan onderscheiden. “Ik wil graag ontdekken of de succesfactoren van de online lezersgemeenschappen net zo goed kunnen werken in het onderwijs.” Hierin ziet ze wel nog een duidelijke scheiding tussen BookTok voor vrije-tijd-lezen en het schoollezen.

Kritische geluiden

Toch zijn er niet alleen positieve geluiden te horen uit de onderwijswereld. Onderzoekers en docenten uiten hun zorgen over de dominantie van genres als fantasy en romantiek en de rol van emotie in de gedeelde boekrecensies. In plaats van meer kritische beoordelingen zijn de recensies vaak positief en ingestoken vanuit emotionele reacties. Claassen gaat hier ook op in: “Er zijn veel mensen die het niet eens zijn met wat er wordt gelezen. Denk aan welke genres en in welke taal. Het is alleen niet zo eenzijdig als het soms lijkt.”

Henriquez kan zich ook niet in alle kritiekpunten vinden: “Ik vind het totaal onbelangrijk waar leerlingen hun boeken vandaan halen. We zitten nu in een situatie waarbij we elk boek dat een kind leest als winst moeten zien. Er zijn docenten die het belangrijk vinden dat leerlingen de canon lezen. Dat kan mij echt gestolen worden.” De Engels-docent vindt het veel belangrijker dat leerlingen iets lezen dat bij hun niveau en interesses past.

Naast de kritische geluiden over de soort boeken die gelezen worden, uit Claassen ook haar zorgen over de platforms waarop deze online lezersgemeenschappen zich bevinden. De promovendus benoemt de kracht van algoritmes: “Door het algoritme krijg je video’s te zien die je waarschijnlijk leuk vindt. Hierdoor krijg je steeds dezelfde soort boeken aanbevolen. Dit kan het gemeenschapsgevoel versterken, maar zorgt er tegelijkertijd ook voor dat je minder in aanraking komt met verschillende soorten genres.” Claassen concludeert dat BookTok een positieve impact kan hebben op het leesgedrag van jongeren, maar stipt ook het belang van bewustwording van de risico’s binnen de maatschappij aan: “Jongeren moeten nog wel de kans krijgen om hun eigen literaire smaak te ontdekken en ontwikkelen.”

Eindredactie door Wouter Geerts

Steun Red Pers

Je las dit artikel gratis, maar dat betekent niet dat het Red Pers niets heeft gekost. Wij bieden jonge, aspirerende journalisten een podium én begeleiding. Dat kunnen we nog beter met jouw steun. Die steun komt met twee voor de prijs van één, want onze sponsor matcht jouw donatie. Geef jij ons vijf euro? Dan ontvangen wij een tientje.

Dit artikel werd geschreven door

Bekijk profiel

Sacha McPherson

Sacha McPherson (1999, zij/haar) studeerde Onderwijswetenschappen aan de Universiteit Utrecht. Tijdens haar studie heeft ze verschillende interesses verder onderzocht door vakken te volgen over journalistiek, lesgeven, tweedetaalontwikkeling en coaching. Voor Red Pers zal ze dan ook schrijven over alles wat met onderwijs en leren te maken heeft.