In de roman uit 1985 volgen we de gedoemde liefdesaffaire tussen William Lee en de vijftien jaar jongere Gene Allerton, die tijdelijk in Mexico-Stad studeert. De vertelling is losjes gebaseerd op Burroughs’ eigen verhouding met een Amerikaanse student. Net als in de roman speelde die zich af in Mexico, aan het begin van de jaren 50. 

Net als Burroughs in die periode is Lee afkickend heroïneverslaafde; een instabiele, zenuwachtige man die overvallen wordt door begeerte wanneer hij Allerton ontmoet. Zijn avances zijn lomp en ongecontroleerd en doen Allerton in eerste instantie weinig. Als Lee dan toch zijn aandacht weet te trekken, haalt hij alles uit de kast om die ook te behouden. Hij leidt Allerton vervolgens naar de Ecuadoriaanse jungle op zoek naar yagé (ayahuasca). Daar probeert hij Allertons aarzeling weg te trippen en hem mee te voeren in Lee’s seksuele driften.

Een niche cultfiguur

Net als in Burroughs’ andere romans gebeurt er eigenlijk maar weinig. Als frontman van de beatniks – denk aan schrijvers zoals Jack Kerouac en Allen Ginsberg – verwierp hij het idee dat een kloppende verhaallijn aan de basis van een roman moet staan. In plaats daarvan gaat het bij Burroughs veel meer om expressief en experimenteel taalgebruik. Zijn karakters zijn ietwat absurd en bouwen met pagina’s durende monologen werelden binnen werelden. Als lezer ben je je van geen plaats of tijd bewust. 

Zijn unieke stijl maakte van Burroughs een cool, afstandelijk en ietwat niche cultfiguur. Artiesten die zich net als Burroughs wendden tot verslavende middelen, herkenden zich in zijn verhalen. Als je het begreep, begreep je het, en omdat Burroughs’ boeken zo onnavolgbaar waren, wist je dat de rest het niet zou begrijpen.

Queer is kwetsbaar en pijnlijk, op een manier die niet zo snel met Burroughs geassocieerd wordt

Zijn meest beroemde boek, Naked Lunch (1960), is één grote koortsdroom. Hierin volg je de paranoïde hoofdpersoon door Interzone, een tijdloze plek die geografisch niet aan te duiden is, waar alles mag en alles kan. Zijn heroïneverslaving vreet hem langzaam op. In zijn constante zoektocht om te scoren wordt hij het slachtoffer van politieke spelletjes en sadistische medische experimenten. 

Burroughs’ debuut Junky (1953) is rauwer en realistischer. Het navigeert op autobiografische wijze door de New Yorkse heroïnewereld in de jaren 40. De hoofdpersoon William Lee, die we later ook in Queer zullen leren kennen, is gebaseerd op Burroughs’ eigen ervaringen als drugsdealer en -gebruiker. Het is een vrij directe, emotieloze vertelling. Tegelijkertijd is het een eerste kennismaking met de gure types die in Burroughs’ latere romans tot in het extreme worden uitgewerkt.

Queer: een roman van ontwenning

Queer is juist kwetsbaar en pijnlijk, op een manier die niet zo snel met Burroughs geassocieerd wordt. Waar Lee in Junky nog zonder enige blijk van empathie vertelt over het in elkaar slaan van metropassagiers voor een portemonnee of een horloge, liggen zijn emoties in Queer hulpeloos aan de oppervlakte. Hij voelt fysieke pijn wanneer Allerton een diner-uitnodiging weigert – alsof een uitgestrekte hand genadeloos wordt afgehakt. Hij barst in huilen uit als Allerton van hem wegdraait in z’n slaap. 

Oliver Harris verklaart waarom Queer ten opzichte van de andere romans zoveel gevoeliger is. Harris is professor in Amerikaanse literatuur aan Keele University en absoluut specialist als het om Burroughs’ oeuvre gaat. 

 ‘Het verschil tussen Junky en Queer is simpel: als Junky een roman is over verslaving, is Queer er een van ontwenning. Zijn heroïnegebruik in de eerste roman maakt Lee droog en ironisch, terwijl in de tweede de afgekickte Lee volledig gedesintegreerd is. Dat maakt hem zo onzeker.’ 

In zijn eigen introductie van het boek onderstreept Burroughs de ontwenningsverschijnselen die zo duidelijk in Queer naar voren komen. ‘The withdrawing addict is subject to the emotional excesses of a child or an adolescent […] And the sex drive returns in full force.’

Het leidt tot prachtige passages over Lee’s tomeloze begeerte voor Allerton en het fysieke ongemak dat als gevolg daarvan door zijn lichaam schokt. Wanneer hij Allerton ontmoet, bijvoorbeeld: ‘As Lee stood aside to bow in his dignified old-world greeting, there emerged instead a leer of naked lust, wrenched in the pain and hate of his deprived body and, in simultaneous double exposure, a sweet child’s smile of liking and trust, shockingly out of time and place, mutilated and hopeless.’ 

Of wanneer Allerton hem afwijst: ‘The limitations of his desires were like the bars of a cage, like a chain and a collar, something he had learned as an animal learns, through days and years of experiencing the snub of the chain, the unyielding bars.’ Een herkenbaar gevoel voor iedereen die onbeantwoorde liefde heeft gekend, waarin je verlangens niet romantisch of sexy, maar vooral pijnlijk en ongemakkelijk zijn.

‘I’m not queer, I’m disembodied’

Toch roept Lee niet automatisch medelijden op. Zijn openlijke homoseksualiteit maakt hem geen slachtoffer van maatschappelijke stigma’s daaromheen; het is zijn lichaam wat hem een slachtoffer maakt. 

Sterker nog, Lee ridiculiseert op meerdere momenten een feminiene uiting van homoseksualiteit, die juist precies in de tijdsgeest van de jaren 50 past. Hij compenseert de schaamte die hij voelt in het bijzijn van Allerton met machogedrag. Wanneer hij een muis doodschiet in een café bijvoorbeeld, of wanneer hij geweldsfantasieën heeft als iemand hem een side-eye geeft. Het zijn kleine herinneringen aan het feit dat het hier wel om Burroughs gaat, en hij allesbehalve zoetsappige romans schrijft. Het is júíst die hardhandige manier die Lee’s gebrokenheid des te harder laat binnenkomen.

‘I’m not queer, I’m disembodied,’ geeft Lee aan het einde van het boek toe. Het maakt van Queer een teder maar tegelijkertijd ook tragisch verhaal over de lichamelijke ontwenning en psychische instorting van Burroughs’ alter ego. Volgens Harris is de boodschap die Lee aan Allerton wil overbrengen niet meer dan aandoenlijk: ‘Here’s me at my worst, and please love me still.’ 

Eindredactie door Tessa van den Heuvel

Dit artikel werd geschreven door

Bekijk profiel

Quin Nugteren

Redacteur Literatuur

Quin Nugteren (2000, hij/hem) volgt een onderzoeksmaster in moderne geschiedenis aan de Universiteit Leiden. Van alle boeken die hij koopt, leest hij er af en toe eentje. Over een fractie daarvan schrijft hij als literatuurredacteur voor Red Pers. Hierbinnen is hij met name geïnteresseerd in onze verhouding tot het verleden en de vraag hoe literatuur daaraan bijdraagt.

>