“When it comes to Kurdistan, it’s always drama,” verzuchten Koerden regelmatig. Dat drama ontstond al in het begin van de twintigste eeuw, toen het Ottomaanse Rijk uit elkaar viel. Na meerdere verdragen geïnitieerd door de Britten en Fransen werd Koerdistan verdeeld over Turkije, Iran, Irak, Syrië en Armenië – tegen de wil van de Koerden in. 

De Koerden, nu een van de grootste etnische groepen zonder eigen staat, delen een rijke cultuur, unieke tradities en eigen taal met meerdere dialecten. Maar politieke eenheid ontbreekt, waardoor één verenigd Koerdistan inmiddels een bijna utopische droom is. Schattingen over hun totale aantal variëren van 25 tot 50 miljoen. Met ongeveer 15 miljoen mensen woont de grootste gemeenschap in Turkije. 

Interne verdeling 

Ondanks hun gedeelde etnische identiteit zijn de Koerden intern verdeeld. Om de onderlinge verhoudingen te begrijpen, moet eerst kennisgemaakt worden met de PKK (Partiya Karkerên Kurdistan). Opgericht in 1978, ontstond de PKK als reactie op onderdrukking door de Turkse staat. Het streven van de PKK: een autonome Koerdische regio in Zuidoost-Turkije. De Koerden in Turkije vinden dat ze daar recht op hebben; Koerdistan werd immers zonder hun instemming opgesplitst. Bovendien voelen velen van hen zich helemaal niet Turks.  

Hoewel de EU en VS de PKK als terroristische organisatie bestempelen vanwege hun aanvallen op civiele en militaire doelen, zijn de meningen onder Koerden erover verdeeld. Zij keuren vaak PKK’s geweld en onderdrukking van andersdenkende Koerden af, maar erkennen ook het belang van de groep. Wie strijdt er anders voor hun identiteit? 

Turkse invasies en politieke interventies  

Het voornaamste doelwit van de Turkse militaire operaties in Syrië is de YPG. YPG is de militaire vleugel van de Koerdische Democratische Uniepartij (PYD) en speelde een sleutelrol in de strijd tegen Islamitische Staat (IS), als onderdeel van de Syrische Democratische Strijdkrachten (SDF). 

Hoewel veel Syrische Koerden dit anders zien, ziet Turkije de YPG als een verlengstuk van de PKK en daarmee als een directe bedreiging. President Erdoğan vreest dat een autonome Koerdische regio in Noord-Syrië de Koerden in Turkije zal inspireren tot opstand. Om te voorkomen dat ze gaan samenspannen, wil hij koste wat kost de Turkse en Syrische Koerden uit elkaar houden. 

Daarom voerde Turkije sinds 2016 meerdere militaire operaties uit, waaronder de operaties Eufraatschild, Olijftak en Vredebron, waarbij grote delen van Noord-Syrië werden bezet. Ook heeft Turkije Noord-Syrië sindsdien herhaaldelijk gebombardeerd, en heeft Erdoğan een ‘bufferzone’ gecreëerd om de Koerden op afstand te houden. Bovendien kan Turkije daar nu Syrische vluchtelingen naar terugsturen, om zo hun vluchtelingencrisis op te lossen. Twee vliegen in één klap.  

Volgens Ankara waren al deze gewelddadige acties noodzakelijk in de strijd tegen terrorisme en om de nationale veiligheid te beschermen. Mensenrechtenorganisaties, zoals Human Rights Watch en Amnesty, spreken sindsdien echter van oorlogsmisdaden door Turkije.   

Daarnaast speelt Turkije een complexe rol in de politieke toekomst van Syrië. Turkije beschouwde de organisatie van de nieuwe regering HTS in eerste instantie als een terroristische organisatie (al wilde Turkije dit al snel na de val van Assad heroverwegen), maar in de praktijk heeft het land de groep toch gesteund bij hun pogingen om het regime van Assad omver te werpen. Erdoğan heeft inmiddels herhaaldelijk verklaard dat Syrische Koerdische strijdgroepen geen rol mogen spelen in een toekomstig politiek bestel in Syrië – en al helemaal geen autonome Koerdische regio zouden moeten krijgen.

Een diplomatiek mijnenveld

Er is nog een belangrijke speler in dit conflict, die geen eenduidige houding heeft naar de betrokken partijen: de VS. De VS steunden de YPG in de oorlog tegen IS tussen 2014 en 2019, en nog steeds is de VS daarin actief. Een lastige keuze, want enerzijds steunen ze de YPG, omdat deze groep een cruciale rol speelde in de strijd tegen IS en strategisch belangrijke oliegebieden in Noord- en Oost-Syrië controleert. Anderzijds is Turkije een NAVO-bondgenoot en strategisch essentieel in de regio. Dit creëert een politiek dilemma voor Washington: moeten we steun geven aan een bondgenoot die een andere bondgenoot bestrijdt? 

Enerzijds willen Koerdische leiders dat buitenlandse troepen vertrekken. Anderzijds vrezen ze dat een machtsvacuüm de terugkeer van IS zal betekenen, of vrij spel voor Turkije

Terwijl de VS twijfelen tussen steun aan hun Koerdische bondgenoten of aan Turkije, voert Erdoğan de druk verder op. Onlangs dreigde de Turkse minister van Buitenlandse Zaken met nieuwe militaire acties als de YPG niet tegemoetkomt aan Turkse eisen, waaronder het opgeven van hun wapens en het compleet integreren in het Syrische leger onder HTS. 

Terwijl landen zoals Frankrijk en meerdere EU-lidstaten openlijk sympathie tonen voor de Koerdische zaak, blijven de VS worstelen met hun beleid. President Donald Trump wilde al in 2019 de Koerdische bondgenoten in Syrië in de steek laten, maar dat mislukte. Met zijn nieuwe presidentschap is de toekomst voor Koerden onzeker.  

Koerdische leiders balanceren ondertussen op een dun koord. Enerzijds willen ze dat buitenlandse troepen vertrekken. Anderzijds vrezen ze dat een machtsvacuüm de terugkeer van IS zal betekenen, of vrij spel voor Turkije.  

Als dit proces slaagt, zou dat voor de Koerden een van de grootste verschuivingen in de regio in decennia betekenen

Geopolitieke plottwist

Deze week zou groot nieuws worden aangekondigd over een vredesovereenkomst tussen de PKK en de Turkse regering, een ontwikkeling die de geopolitieke verhoudingen volledig zou kunnen herschikken. Öcalan, de gevangen leider van de PKK, roept op tot ontwapening van de beweging, een oproep die verstrekkende gevolgen kan hebben. 

Een akkoord tussen de Turkse regering en de PKK zou een keerpunt kunnen betekenen in het decennialange conflict tussen de Koerden en Turkije. Dit kan de deur openen naar een vredesproces en mogelijk zelfs leiden tot Öcalans vrijlating of huisarrest. 

De impact reikt echter verder dan Turkije alleen. Een vredesakkoord met de PKK kan ook de dynamiek in Noord-Syrië veranderen. Als de PKK ontwapent en er een bredere deal wordt gesloten, zou Erdoğan wellicht een reden hebben om militaire aanvallen te staken en mogelijk zelfs diplomatiek te onderhandelen over de toekomst van de Koerden in Syrië. 

Toch blijft de vraag of Turkije bereid is om de autonome Koerdische structuren te erkennen of dat het akkoord slechts bedoeld is om de Koerdische strijdkrachten verder te verzwakken. Daarnaast is het onzeker of PKK-strijders daadwerkelijk bereid zijn hun wapens neer te leggen. Dit zegt bovendien niets over andere Koerdische gewapende groepen in de regio. 

De weg naar vrede blijft onzeker, maar als dit proces slaagt, zou het voor de Koerden een van de grootste verschuivingen in de regio in decennia betekenen. Eén ding staat in ieder geval vast: de strijd om Noord-Syrië is nog lang niet voorbij. 

Eindredactie door Tessa van den Heuvel

Dit artikel werd geschreven door

Bekijk profiel

Lara Lamie

Redacteur Midden-Oosten

Lara Lamie (2001, zij/haar) studeert International Studies aan de Universiteit Leiden, gespecialiseerd in het Midden-Oosten. Ze combineerde haar studie met Psychologie en het Honours College om zich in haar interesses te verdiepen. Door haar Egyptische achtergrond heeft ze een sterke passie ontwikkeld voor de cultuur, politiek en religies van de regio. Via journalistiek hoopt ze frisse perspectieven te bieden en bij te dragen aan een genuanceerder beeld van het Midden-Oosten.

>