‘Een dag in mijn leven op Bali!’, luidt de titel van het Instagrambericht van een jonge Nederlandse vrouw. In het filmpje neemt ze haar volgers mee achter op de scooter van een Gojek-chauffeur, aan wie ze vertelt dat ze al drie jaar op Bali woont. De rit leidt naar een hip strandcafé en als afsluiting zien we een prachtige zonsondergang. Het is de realiteit voor een groeiende groep ‘digital nomads’ die naar Bali verkast om van daaruit te werken. Met een westers inkomen kunnen zij zich daar vaak een luxueus leven veroorloven.

Sommige digital nomads hebben er hun werk van gemaakt om andere Nederlanders te helpen investeren in Bali. Zo vertelt een jonge man in een Instagramfilmpje waarom Bali een van de meest veelbelovende vastgoedlocaties ter wereld is. ‘Snelle toeristische groei, sterke vraag vanuit expats en digital nomads’, vat het bijschrift samen.

Terwijl luxueuze resorts hun zwembaden vulden, moesten sommige Balinezen 3 kilometer lopen om water te halen

Ondertussen gingen Indonesische jongeren in augustus massaal de straat op. Deze protesten werden aangewakkerd door een verhoging van de woningtoelage voor parlementsleden, maar legden al snel dieperliggende frustraties bloot over corruptie, een groeiende welvaartskloof en de lage levenskwaliteit. Veel Indonesiërs hebben moeite om rond te komen. Dat staat in contrast met de realiteit van de gemiddelde digital nomad, die juist naar Indonesië verhuist omdat ze daar een hogere levensstandaard ervaart.

Maar wat je op social media niet te zien krijgt, zijn de gevolgen die deze snelle ontwikkelingen hebben voor het eiland en haar inwoners. Wat zijn deze effecten precies en hoe worden ze ervaren door Balinezen?

Rijstvelden maken plaats voor resorts

De Balinese natuur kampt al lange tijd met de gevolgen van massatoerisme. In 2008 berichtte Al Jazeera al over de manier waarop toerisme bijdroeg aan droogte op het eiland. Terwijl luxueuze resorts hun zwembaden vulden, moesten sommige Balinezen 3 kilometer lopen om water te halen. Sindsdien is het aantal toeristen en digital nomads alleen maar gestegen. In 2024 ontving het eiland 6,3 miljoen buitenlandse bezoekers.

Ook vandaag de dag heeft dat invloed op toegang tot water voor de lokale gemeenschap. Zo wordt het traditionele soebak-irrigatiesysteem waarmee bewoners hun rijstvelden in stand houden verstoord, omdat het water wordt omgeleid naar toeristische plaatsen. Ook verdwijnen veel rijstvelden in hun geheel. I Nengah Subadra is universitair hoofddocent toerisme aan de Triatma Mulya Universiteit in Bali. Rijstvelden worden vervangen door nieuwe villa’s en resorts, vertelt hij. “Deze snelle omzetting van rijstvelden en vruchtbare grond moet stoppen.”

Mensen met een buitenlands inkomen kunnen meer betalen voor huisvesting en als gevolg daarvan schieten de prijzen omhoog

Wildan Hadjri (34) groeide op in Denpasar in het zuiden van Bali, de regio die verreweg de meeste toeristen trekt. Hij zag met eigen ogen hoe het eiland door de jaren heen steeds minder groen werd. “Dat is iets wat mij persoonlijk erg raakt.” In september werd Bali namelijk getroffen door hevige overstromingen. “Ook plaatsen waar het water normaal gesproken niet zou komen, raakten nu overstroomd. Er zijn 17 mensen omgekomen.” Volgens de regering was dit slechts te wijten aan de hevige regenval, maar wetenschappers noemen ook het verdwijnen van rijstvelden als oorzaak, vertelt Wildan. Doordat steeds meer grond is volgebouwd, kan de bodem minder water opnemen.

Economische groei: vooruitgang of verdringing?

De groeiende vraag naar langdurige verblijfplaatsen heeft ook sociaaleconomische gevolgen. Op Bali zien we hetzelfde gebeuren als in Europese steden als Lissabon en Barcelona: mensen met een buitenlands inkomen kunnen meer betalen voor huisvesting en als gevolg daarvan schieten de prijzen omhoog. Wildan merkt op dat ook de prijzen van eten en benzine omhoog zijn gegaan. Voor lokale bewoners wordt het leven daardoor steeds onbetaalbaarder.

Subadra benadrukt echter dat de toerismesector veel heeft bijgedragen aan de economische ontwikkeling van het eiland, en dat nog steeds doet. Alle accommodaties en horecagelegenheden die erbij komen, zorgen voor opbrengsten en werkgelegenheid.

Hij onderstreept wel dat de lokale bevolking de kans moet krijgen om daarvan te profiteren. In steden die populair zijn onder digital nomads, zoals Canggu, worden traditionele huizen en lokale restaurants vervangen door designervilla’s en internationale restaurants en strandtenten. Volgens Subadra zoeken veel van die bedrijven mensen met ervaring in de horeca. “Als zij niet bereid zijn om die training te bieden, moet men eerst zelf in een training of opleiding investeren. Daar heeft niet iedereen de middelen voor.”

In zijn onderzoeken focust Subadra dan ook op duurzaam toerisme waar de lokale bevolking ook voordeel aan kan ondervinden. “Toeristen én digital nomads zijn welkom, zolang de lokale bevolking kansen krijgt en het niet ten koste gaat van de Balinese cultuur en omgeving.” Toch is dat precies waar het volgens critici misgaat. Zo plaatste het reistijdschrift Fodor Bali op hun No list 2025, een lijst met plekken die je in 2025 beter kunt vermijden, omdat ‘de snelle, ongecontroleerde ontwikkeling, aangewakkerd door massatoerisme, de natuur en het culturele erfgoed aantast en zorgt voor een plastic apocalyps’.

Geld maakt alles mogelijk

Voor Wildan is dat pijnlijk om te horen. “Wij Balinezen zijn trots op de schoonheid van ons eiland, en we verwelkomen bezoekers altijd met open armen. Maar gezien de effecten die wij als bewoners ook voelen, hebben ze misschien wel gelijk.”

Wildan vindt niet dat de toeristen of digital nomads hier schuld aan hebben. “De verantwoordelijkheid ligt bij onze regering.” Dat sommige Balinezen zich uit economische overwegingen genoodzaakt voelen om hun rijstvelden te verkopen of verhuren aan investeerders, kan hij begrijpen. Juist daarom is het volgens hem belangrijk dat er regelgeving komt die de ongecontroleerde ontwikkelingen stopt.

Ook Subadra ziet Bali niet graag in een dergelijke ‘No list’ staan. “Ik ben het ermee eens dat het zuiden van Bali te vol is, maar andere delen van Bali zijn dat niet.” Hij ziet voor zich dat toerisme bijvoorbeeld in het noorden en het oosten van het eiland voor ontwikkeling kan zorgen, wat de bevolking verder vooruit kan helpen.

De vraag is of mensen in die regio’s daadwerkelijk verlangen naar het massatoerisme dat het zuiden van Bali kent. Volgens Wildan willen Balinezen vooral vooruitgang, ontwikkeling en toegang tot betere publieke voorzieningen. “Maar als deze regio’s ook zo toeristisch worden, zullen ze daar met dezelfde problemen te maken krijgen.” Hij benadrukt daarom opnieuw de verantwoordelijkheid van de regering, al heeft hij daar zelf weinig vertrouwen in. Hetzelfde wantrouwen weerklonk in de landelijke protesten tegen de overheid, waarbij ook corruptie werd aangekaart. Bestuurders zouden volgens Wildan nee moeten zeggen tegen projecten die de natuurlijke omgeving verwoesten. “Maar geld maakt alles mogelijk, vooral in Indonesië en in Bali.”

Toen afgelopen maand naar buiten kwam dat de Indonesische regering plannen heeft om in Bali een financiële hub te creëren, was de kritiek dan ook fors. Dit plan zou grote investeerders en bedrijven  ten goede komen, en de sociale ongelijkheid vergroten. “We hebben de afgelopen jaren steeds kunnen zien dat investeerders alleen geven om hun eigen winst, maar het kost ons Balinezen ons land, onze cultuur en onze waardigheid.”

Eindredactie door Tessa van den Heuvel

Dit artikel werd geschreven door

Bekijk profiel

Sirma Ordanovski

Sirma Ordanovski (1999, zij/haar) studeerde Internationale Bedrijfskunde en volgde daarna een master Interculturele Communicatie. Via haar minor in Spaanse en Latijns-Amerikaanse cultuur raakte ze geïnteresseerd in postkolonialisme en migratierechtvaardigheid. Ze kijkt graag kritisch naar machtsstructuren en heeft een brede interesse in culturele identiteit. Als redacteur Ontheemding & Diaspora’s streeft ze ernaar om onderbelichte perspectieven zichtbaar te maken.

>