Het is een zonnige lenteochtend als ik samen met Marta* van de Dyke March aanbel bij het huis van Maaike Meijer midden in het centrum van Amsterdam. Meijer ontvangt ons in haar werkkamer. Terwijl we door haar huis lopen, passeren we meerdere boekenkasten. “Deze heb ik net geïnstalleerd”, licht Meijer trots toe als we door de gang lopen, die tot de nok toe gevuld is met boeken. “Goede boeken”, zegt Marta vrolijk. De meeste boeken gaan over poëzie, vrouwen en literatuurwetenschap.

Marta is een jonge twintiger die lid is van de Dyke March, een queer, lesbisch collectief dat in 2022 is opgericht, geïnspireerd door Dyke Marches wereldwijd. Die hebben hun oorsprong in lesbische protestmarsen uit San Francisco in de jaren negentig. Het woord dyke (pot) heeft een geschiedenis als scheldwoord richting lesbiennes, maar wordt nu met trots teruggenomen als geuzennaam.

Maaike Meijer is emeritus hoogleraar genderwetenschappen en literatuurwetenschapper. In de jaren zeventig was ze onderdeel van meerdere feministische en lesbische groeperingen. Eén daarvan was de ‘radicale denktank’ Paarse September. Dit jaar is het 4e jaar dat de Amsterdam Dyke March wordt gehouden.

Verbinding

De Dyke March is in 2022 ontstaan, na een gesprek tussen vrienden in een bar over het feit dat Pride tegenwoordig steeds meer leek te draaien om commerciële belangen, waar het ooit een protest en feest voor de gemeenschap was. Marta was hier niet bij aanwezig, maar sloot zich wel vroeg aan bij de organisatie: “Iets van acht maanden na de eerste mars hield de Dyke March een filmavond in een kraakpand. We hebben uiteindelijk maar vijftien minuten film gekeken omdat de wifi het niet deed, maar het was heel gezellig.” Marta vertelt dat zij veel behoefte voelde aan een collectief. “Het is meer dan alleen de mars, het is een manier om de queer gemeenschap in Amsterdam te bereiken. Na corona voelden veel jonge mensen zich eenzaam, dus iets als een filmavond of boekenclub is dan enorm helend.”

Meijer: “Zo was het bij ons ook in die tijd, het wordt echt deel van je leven. Het was soms ook wel hormoongedreven, maar dat hoort erbij. Dat je naar een protest gaat omdat je denkt dat je daar misschien een leuke vrouw ontmoet.” Hier moeten Marta en ik om lachen, misschien omdat het herkenbaar is. Niet alleen op activistisch vlak: binnen een lesbisch, feministisch collectief ontstaan vaak vriendschappen en relaties.

Dat is een patroon dat vaker voorkomt in de geschiedenis. In periodes van conflict of maatschappelijke spanning zoeken mensen toenadering tot elkaar. Dat was zichtbaar tijdens de oorlog in Vietnam in 1970 en is ook nu te zien, bijvoorbeeld met het geweld in Gaza en Iran. Wanneer politieke en sociale systemen onder druk staan door oorlog, diplomatieke keuzes of beperkte opvattingen over gender, ontstaat bij groepen mensen de behoefte aan samenkomen en elkaar opzoeken. Het is een manier om verbinding te vinden wanneer de omstandigheden dat het meest nodig maken.

Van praatgroep naar collectief

De tweede feministische golf ontstond in Nederland na de bezetting van het Maagdenhuis in mei 1969. Meijer was hier ook bij, nadat zij in 1968 vanuit Eindhoven naar Amsterdam was gekomen. De linkse beweging zag de klassenstrijd als kiem van ongelijkheid, waar vrouwen meer ongelijkheid op basis van hun gender ervaarden. Uit deze onvrede ontstond het eerste feministische collectief van Nederland: De Dolle Mina’s. Meijer was geen lid van de Dolle Mina’s, maar kende wel feministen uit die groep.

In deze tijd richtten veel vrouwen praatgroepen op om te praten over hun problemen. In Vrij Nederland las Meijer een advertentie die opriep om een lesbische praatgroep te beginnen. Paarse September kwam in 1972 uit die praatgroep voort, en bestond uit Meijer en drie anderen. ”Niet iedereen kon mee actievoeren”. In 1977 was Meijer ook aanwezig bij de eerste Nederlandse Gay Pride Parade, wat een protest was tegen de anti-homocampagnes van de Amerikaanse zangeres Anita Bryant. “De allereerste Amsterdamse homodemonstratie hebben wij georganiseerd. Vrouwen. We waren gekleed in het wit en hielden een groot feest op het Leidseplein. Er liepen ook mannen mee, er kwam allerlei publiek op af, mensen waren erg nieuwsgierig.”

Lesbisch activisme of feminisme?

De Paarse September, de groep waar Meijer bijzat, was een kleine groep van vier vrienden, inclusief Meijer zelf. De groep was erg intellectueel gefocust en schreef vooral veel aan kranten. Paarse September had wel contact met andere groepen en sloot zich regelmatig aan bij protesten van Lesbian Nation, zoals ook de bezetting van abortuskliniek Bloemenhove in 1978.  De Dyke March is voornamelijk een protestmars, die zichzelf als anti-commerciële pride ziet. Ze krijgt geen geld van de gemeente en wil zo veel mogelijk vanuit de gemeenschap zelf blijven werken. Marte: “We werken ook veel samen met andere collectieven in Amsterdam. Zo hebben we in januari ook een fundraiser georganiseerd voor het Prostitutie Informatie Centrum.”

Het recht op abortus, opkomen voor sekswerkers, het klinkt misschien meer als een hetero-zaak, waar vrouwen die relaties aangaan met mannen meer mee te maken hebben dan lebiennes. Echter kunnen lesbiennes nog steeds ongewenst zwanger raken, bestaan biseksuele vrouwen en zijn er ook lesbische sekswekers die (ondanks hun label) seks hebben met mannen. “Daarnaast is het gewoon een belangrijke zaak, ongeacht of je er zelf door wordt getroffen of niet,” aldus Meijer. Eigenlijk is er dus weinig verschil tussen lesbisch activisme en feminisme, behalve in de relatie tot mannen. Feminisme is niet altijd lesbisch, maar lesbisch activisme is wel feministisch.

‘Lesbisch activisme daagt het heteromodel uit’

Persoonlijk en politiek

Als ik aan Maaike vraag waarom lesbisch activisme anno 2025 nog nodig is, vraagt ze mij en Marte of we Wende Snijders kennen. “Ja”, zeg ik. Dan vertelt ze hoe Snijders in een interview altijd wordt gevraagd naar haar kinderwens, hoewel ze een waanzinnige kunstenares is. Ik ben lichtelijk verbaasd dat Meijer over haar begint. “Maar is Wende Sneijders lesbisch of queer dan?” vraag ik haar. “Voor zover ik weet niet, volgensmij is ze best heteroseksueel”, zegt Meijer. “Maar het gaat mij erom dat ze wordt gezien als baarmachine. Alsof vrouwen geen betekenis hebben buiten hun baarmoeder.”

Voor lesbiennes en andere queer mensen was het lange tijd moeilijk om kinderen te krijgen, maar tegenwoordig komt het wel vaker voor dat queer ouders kinderen hebben. In Meijers ogen daagt de lesbienne de heteronorm op een unieke vorm uit: “Lesbiennes hebben een hele andere opvatting hebben over vrouw zijn die niet past binnen het heteromodel. Onze hele wereld is gebouwd op de tegenstelling tussen mannen en vrouwen. De lesbienne zegt: ik doe daar niet aan mee.”

Volgens Meijer werd er door de maatschappij in de jaren zeventig vaak gedaan alsof lesbisch zijn zielig was. Lesbiennes waren geen echte vrouwen, maar onaantrekkelijk en ‘pot’: hun bestaan werd niet erkend. “Met zowel lesbisch als homo, queer of trans zijn, is het tegelijkertijd heel persoonlijk, hoe je wilt leven, maar het is ook politiek: je zit op de zenuwknoop van het patriarchaat.” Meijer noemt Andrea Dworkin, een radicale feministe die de Farm Model theorie bedacht, wat inhoudt dat vrouwen binnen het patriarchaat (de man dominante samenleving) voornamelijk worden gewaardeerd voor hun baarmoeder. Dankzij die baarmoeder kan de samenleving worden gereproduceerd, wanneer een vrouw kinderen krijgt. Marte gaat hierop in: “Lesbisch feminisme heeft ook te maken met zelfbeschikking en autonomie over je lichaam. Eigenlijk is dat niet mogelijk binnen een man-gerichte samenleving. Lichaamsautonomie van trans personen valt daar ook onder, en de strijd voor een veilige en toegankelijke abortus.”

Genderongelijkheid

De strijd tussen mannen en vrouwen lijkt soms zo oud als de weg naar Rome. Het gezegde over deze strijd luidt: Mannen komen van Mars, vrouwen van Venus. Non-binaire en trans mensen vallen buiten dit plaatje en worden gedelegeerd naar Pluto, ooit bekend als planeet, nu geen recht om te bestaan. Alleen Mars en Venus volstaan niet meer, de werkelijkheid is complexer dan de soms rigide hokjes van man, vrouw of hetero. Is het niet tijd om zowel onze planeten als genderrollen opnieuw in te delen?

Ideeën over gender en seksualiteit staan momenteel zeer onder spanning. Gendergelijkheid en queerrechten liggen onder vuur. Antifeministische mannen komen bijeen in online vrouwenhatende gemeenschappen bekend als de manosphere, abortusrechten worden wereldwijd teruggedraaid, transvrouwen worden in het Verenigd Koninkrijk wettelijk niet als vrouw erkend en de Nederlandse wachtlijst voor transitiezorg voor trans en non-binaire personen loopt al jaren op.

Vrouwenrechten zijn in West-Europa redelijk goed aanwezig, in vergelijking met de rest van de wereld. In Nederland kunnen vrouwen sinds 1973 hun eigen bankrekening openen en mogen ze zelfs hun carrière doorzetten nadat ze zwanger of getrouwd zijn. Sinds 2001, na legalisering van het homohuwelijk, mogen vrouwen ook met elkaar trouwen. De emancipatie van de vrouw leek dus compleet. Dat wil niet zeggen dat er niet nog steeds veel ongelijkheid is, bijvoorbeeld op de werkvloer. Journalist Sander Schimmelpenninck sprak neerbuigend over ‘deeltijd-prinsjeses’, aangezien Nederland het Europese land is waar de meeste vrouwen deeltijd werken. Wat hij daarbij over het hoofd ziet, is het feit dat deze vrouwen naast hun betaalde werk ook onbetaald werk in de vorm van huishouden en zorgtaken verrichten. De machtsverhoudingen zijn dus nog behoorlijk scheef, zelfs in een van de zogenaamd meest progressieve landen ter wereld.

‘De werkelijkheid is complexer dan hokjes’

Van protest naar commercie

Pride staat nu bekend als een vrolijk feestje in alle kleuren van de regenboog, maar heeft een rijke geschiedenis als protest tegen de gevestigde orde. De eerste Pride wereldwijd was op 28 juni 1970 in New York, een jaar na de Stonewall-rellen van 1969. De Stonewall Inn was een homobar in New York, voornamelijk bezocht door homoseksuele mannen, drag queens en gender diverse mensen. In 1969 viel politie de bar binnen en werden mensen hardhandig opgepakt, wat resulteerde in een bloederig gevecht tussen de queer gemeenschap en de politie.

In de media en vanuit de queergemeenschap is veel kritiek op het feit dat de Pride tegenwoordig zo commercieel is. Veel bedrijven die Pride sponsoren, komen totaal niet overeen met waarden van de queer gemeenschap. Zo zijn er fast fashion merken die uitkomen met een Pride-collectie, terwijl hun fabrieken in Zuidoost-Azie het lokale drinkwater vervuilen en arbeiders uitbuiten, in een land waar homosekusaliteit of transgender zijn strafbaar is. De kapitalistische acceptatie en viering van queer diversiteit tijdens de feestdagen is mooi, maar wat heeft de gemeenschap eraan als hun rechten worden verwaarloosd buiten pride om?

Nog steeds nodig

Lesbisch activisme laat zien dat de maatschappij anders kan zijn dan het traditionele binaire gendermodel, zeggen Meijer en Marta. Het gaat hen niet alleen om zichtbaarheid en rechten, maar om het fundamenteel uitdagen van diepgewortelde ideeën over gender en het patriarchaat. Daarnaast draait het volgens beide vrouwen om zelfbeschikking en autonomie over het eigen lichaam, een essentieel onderdeel van feminisme en queerbewegingen. Ook biedt het activisme verbinding binnen de gemeenschap, juist in moeilijke tijden. Zo blijft lesbisch activisme, volgens Meijer en Marta, zowel een politieke als persoonlijke noodzaak.

De Dyke March is zaterdag 5 juli in Amsterdam. Om 14.00 uur verzamelt de mars zich bij het Oudekerksplein in Amsterdam-Centrum. Meer informatie is te vinden op hun website.

*Vanwege veiligheidsredenen is de echte naam van Marta gefingeerd.

Eindredactie door Victor Schipper

Dit artikel werd geschreven door

Bekijk profiel

Gastbijdrage

Op Red Pers publiceren we ook bijdragen van gastauteurs. Heb je ook een idee voor een gastbijdrage? Stuur deze dan naar insturen@redpers.nl!

>